İşten Ayrılma, Kıdem Tazminatı, İşsizlik Maaşı

İşten Ayrılma, Kıdem Tazminatı, İşsizlik Maaşı
İşten çıkarılma ile karşı karşıya kaldığımızda ilk aşamada dikkat etmemiz gereken kimi noktalar vardır. Birçok işçi bunları bilmediği için ciddi hak kayıpları ile karşılaşır.

İşveren, sizi günün birinde aniden işten çıkaramaz, çalışanı işten çıkarmadan önce yapması gerekenler yasa ile belirlenmiş durumdadır.

Kıdem Tazminatında Reform
İşverenler, Kıdem Tazminatı Reformuyla birlikte, kıdem tazminatı havuzuna her çalışan için aylık en az 169 lira ödeme yapacak. Kıdem tazminatında reformla birlikte her çalışan için bir hesap açılacak. Bu hesaba yatırılacak aylık miktar en az 169 lira olacak. Yılbaşından itibaren bu miktar asgari ücretle birlikte artacak.

Yeni Ekonomi Programı’nda yer alan kıdem tazminatıreformu 2019 yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda da yer aldı.

İstifa Etsem Kıdem Tazminatı Alır mıyım?
Konu olan tarafların anlaşması ile birlikte yapılacak çalışmaya göre her çalışanın Kıdem Tazminatı garanti altına alınacak. Bunu sağlamak amacıyla da her çalışan için bireysel bir kıdem tazminatı hesabı açılacak. Böylece 1 günlük çalışmanın bile karşılığı olacağından tazminatı hak etmek için 1 yıl beklemek gerekmeyecek. Üstelik tazminat hesabı kişisel olduğu için istifa tazminat almaya engel teşkil etmeyecek.

Bugün hiçbir şirketin kıdem tazminat fonu olmadığı için olası işçi çıkarmalarda sıkıntılar yaşanıyor. Yeni sistem her ay ödeme getireceği için işverenler açısından da büyük bir yük ortadan kalkacak. Böylece aylık küçük miktarlarda yapılacak ödemeler çalışanın hesabında birikecek ve bu biriken para tazminat olarak kendisine verilecek.

Üç farklı Sistem
1) Kıdem tazminatı mevcut durumda her yıl için 30 günlük brüt ücret üzerinden ödeniyor. Buna göre de aylık olarak ödenecek miktar brüt maaşın yüzde 8.33’ü oluyor. Bu yıl uygulanan asgari ücrete göre en düşük ödeme ise 169 lira. Her ay 169 lira ödenen bir çalışanın 1 yıl sonunda kıdem tazminatı hesabında 2.028,60 TL birikiyor. Bu da bu yılki asgari ücret miktarı.

2) İşveren sendikaları 30 günlük brüt ücret yerine 21 gün öneriyor. Bu durumda her ay brüt maaşın yüzde 5.84’ü hesaba aktarılmış oluyor. Söz konusu hesap aynı zamanda bazı fonlarda değerlendirilip nemalanacağından kaybın önleneceği ileri sürülüyor.

3) Bir başka formülde ise yine 1 yıl için bir brüt maaşa denk gelen yüzde 8.33’lük ödeme bulunuyor. Burada işverenin ödeyeceği orana Bireysel Emeklilik Sistemi’ndeki gibi devlet katkısı olması da bekleniyor.

Mevcut Durum
– Tazminat için 1 yıl bekleniyor.
– Sadece işten atılan alabiliyor.
– Firmalar kaynak ayırmıyor.
– Çalışan tazminatını bilmiyor.
– Kendi ayrılan tazminatı bırakıyor.
– Mahkemeler tazminat dosyası ile dolu.

Reform Sonrası
– 1 gün bile çalışan tazminat alacak.
– Herkesin kıdem tazminatı garanti olacak.
– İşveren her ay bir ödeme yapacak.
– Her çalışan kendi hesabını görebilecek.
– İş değiştiren tazminat hesabını taşıyabilecek.
– İşveren-işçi arasında tazminat sorunu kalmayacak.

Kıdem Tazminatı

Kıdem tazminatı, 4a statüsündeki özel sektör çalışanlarının belirli süre çalıştıktan sonra işine haksız yere son verilmesi veya bazı haklı şartlarda dahi işten ayrılma sonucunda çalıştığı süre zarfınca işverenden aldığı toplu ödemedir. Kıdem tazminatı alabilmek için belli şartlar bulunmakta. Bu şartları sağlamanız durumunda işveren dirense bile kıdem tazminatı almaya hak kazanırsınız. Kıdem tazminatı şartları içinde bulunduğumuz yıl ile ilgili detaylı açıklamaya girmeden önce bilmenizi istediğim bir konu var. Genellikle işçi ve işveren arasında uzun yıllar birlikte çalışmanın verdiği bir bağ bulunmakta. Bu bağ işçinin uzun yıllar boyunca çalıştığı işyerinden geçimini sağladığı için işverene güveni getiriyor. Kıdem tazminatı durumunda da işçi kıdem tazminatı almaya hak kazandıktan sonra parayı almadan “ibraname” imzalamaktadır.

İbraname nedir?
İş kanununda ibraname, işçi ve işveren arasında imzalanan ve işçinin söz konusu işyerindeki tüm haklarını aldığını, işverenle herhangi bir alacak veya tazminat hakkının kalmadığını belirten sözleşmedir. İspatı mümkün olmayan durumlarda kıdem tazminatı almadan ibranameye imza atmanız sizi geri dönüşü olmayan bir yola sokabilir. Bu yüzden her kim olursa olsun kıdem tazminatınızı almadan ibranameye imza atmayın.

Kıdem Tazminatı Şartları
1. Aynı işverene bağlı iş yerinde çalışma süresinin en az 1 yıl olması gerekmektedir.
Bir yıldan daha az çalışma durumunda kıdem tazminatı alınamaz.

2. Askerlik görevi nedeniyle işten ayrılma
Vatani görevini yapmak için işten ayrılmak zorunda kalan işçilere kıdem tazminatı ödenmektedir. Ancak bu durumda da askere gidecek işçinin iş yerinde 1 yıldan fazla çalışması gerekir.

3. Kadın işçinin evlenmesi halinde
Kadın işçinin evlilik nedeniyle işten ayrılması halinde kıdem tazminatı ödenmektedir. Kadın işçilerin bu haktan yararlanılabilmesi için iş sözleşmesinin evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde yazılı olarak işverene sunulması gerekmektedir. Bu durumda kadın işçilere de haksız durum olmaksızın kıdem tazminatı ödenmektedir. Kadın işçiler evlendikten sonra 1 yıl içinde bu durumu yazılı olarak bildirmelidir. Bir yılı aştıktan sonra yapılan yazılı bildirim kıdem tazminatı alma hakkını sona erdirir. Örneğin A adlı kadın işçi 01.01.2018 tarihinde evlendi ancak bu işçi evlilik nedeniyle işten çıkmak istediğini 1 yıl 1 ay sonra belirtti. Bu işçi kıdem tazminatı alamaz. Kadın işçilerin evlenmesinde 1 yıllık süre önemlidir.

4. Devlet memurluğuna geçişte kıdem tazminatının ödenmesi
En çok soru gelen konuların başında da özel sektörde çalışılmakta iken devlet memuru olan kişilerin kıdem tazminatı alıp alamayacağıdır. İş kanununda 4a statüsündeki (bir başkasının yanında çalışan) kişilerin devlet memuru olduğunda kıdem tazminatı alabileceği belirtilmemiştir. İşverenin bu durumda kıdem tazminatı ödemesi zorunlu değildir.

5. Emeklilik hakkının elde edilmesi veya sigortalılık süresi/prim gününün doldurulması sebebiyle
Emeklilik hakkını elde eden işçiler bu hak kazanıldığı andan itibaren işten ayrılabilir. Bu durumda işçi kıdem tazminatı alabilir.

6. İşten isteğimle ayrılırsam kıdem tazminatı alabilir miyim?
Kanunda kendi isteğiyle istifa eden (işten ayrılan) işçilerin kıdem tazminatı alamayacağı yazmakla birlikte iş sözleşmesinin askerlik görevi, emeklilik hakkının elde edilmesi/prim günlerinin doldurulması, sağlık problemlerinin işin devamlı yapılmasına engel oluşturduğunun belgelenmesi, işverenin ahlak kuralları ve iyi niyete aykırı davranışlarda bulunması nedeniyle işçinin istifası sonucu işçiler kıdem tazminatı alabilir. Bu durumlarda da işçilerin çalışma sürelerinin en az 1 yıl olması şartı aranmaktadır.

7- Çalıştığım iş yeri devredilir veya satılırsa işten çıkış sonrası kıdem tazminatı alabilir miyim?
Çalıştığınız iş yeri satılır veya bir başkasına devredilirse işçiler aynı şartlarda çalışmaya devam eder. İş yerinin satılması veya devri sonrasında yıllık izinler ve kıdem tazminatının belirlenmesinde devir öncesi toplam çalışma süreniz esas alınır. Bu durumda bir kaybınız olmaz. Devir sonrası kanuni haklarınızda bir kayıp olmadığı için iş yerinin satışı veya devri sonrası herhangi bir sebep olmaksızın istifa etmeniz durumunda kıdem tazminatı hakkınız sona erer.

8- Hamilelik veya doğum nedeniyle işten ayrılan işçi kıdem tazminatı alabilir mi?
Kendi isteğiyle işten ayrılan işçi, hamile veya doğum nedeniyle dahil olsa işten ayrıldığında kıdem tazminatı alamaz. Bu durumlarda ancak doğum ve analık izni kullanabilir.

9- Çıraklar kıdem tazminatı alabilir mi?
Kıdem tazminatı alma hakkı 4857 sayılı iş kanunu, 5953 sayılı basın iş kanunu ve 854 sayılı deniz iş kanununa tabi çalışanları etkilemektedir. Çıraklar, çırak sözleşmesine tabi olduğu için çıraklık dönemleri boyunca 1 yıldan fazla çalışsalar dahi kıdem tazminatı alamazlar.

10- Malullük aylığı sebebiyle işten ayrılan işçiler kıdem tazminatı alabilir mi?
Evet alabilir. İş kanunu’nun 14. maddesine göre “malullük aylığı almak amacıyla istifa eden (işten ayrılan) işçiler kıdem tazminatı almaya hak kazanır.

11- Yaşlılık aylığı almak için yaş dışında sigortalılık süresi veya prim gün sayılarını tamamlayarak işten ayrılan işçiler kıdem tazminatı alabilir mi?
1475 sayılı İş Kanununun 14. maddesinde kıdem tazminatı alabilecek kişiler arasında “Yaşlılık aylığı almak için yaş dışında sigortalılık süresi ve prim gün sayılarını tamamlayarak işten ayrılan (istifa eden) işçiler sayılmıştır. Yani bu durumdaki bir işçi kıdem tazminatı almaya hak kazanır.

12- Kıdem tazminatında süre nasıl hesaplanır?
9. maddede sayılan kanunlara tabi kişilerin 1 yılı doldurması sonucunda kıdem tazminatı almaya hak kazanırlar. İş değiştirme sonrasında kıdem tazminatı sıfırlanır. Örneğin A iş yerinde 5 yıl çalıştıktan sonra buradan kıdem tazminatınızı alarak veya alamayarak ayrıldınız sonrasında da B iş yerinde çalışmaya başladınız. B iş yerinde toplamda 10 yıl çalışırsanız şartları sağlamanız durumunda 10 yıl üzerinden kıdem tazminatı alabilirsiniz.

13- Kıdem tazminatında yapılacak kesintiler nelerdir?
Kıdem tazminatı ödenirken yalnızca damga vergisi kesintisi yapılmaktadır. Damga vergisi oranı %0,759

14- Kıdem tazminatı net mi yoksa brüt ücret üzerinden mi hesaplanır?
Kıdem tazminatı brüt ücret üzerinden hesaplanmaktadır.

15- Kıdem tazminatı hesaplanırken hangi ödemeler dahil edilir?
Kıdem tazminatı hesaplanırken işçi lehine bir uygulama görülmektedir. Çıplak ücret, gıda yardımı, eğitim yardımı, yemek yardımı, konut yardımı, yakacak yardımı, kasa tazminatı, erzak yardımı, giyecek yardımı, unvan tazminatı, aile yardımı, çocuk yardımı, temettü gelirleri, taşı yardımı, yıpranma tazminatı, nitelik zammı, mali sorumluluk tazminatı, devamlı ödenen primler kıdem tazminatına dahil edilir.

16- Kıdem tazminatı hesaplanırken hangi ödemeler dahil edilmez?
Yıllık izin ücreti, genel tatil ücreti (1 mayıs gibi), evlenme yardımı, hafta tatil ücreti, bayram harçlığı, hastalık yardımı, ölüm yardımı, izin harçlığı, seyahat primleri, teşvik primleri, fazla çalışma ücreti, iş arama yardımı, harcırah, iş elbisesi bedelleri kıdem tazminatına dahil edilmez.

17- Ev işlerinde çalışanlar kıdem tazminatı alabilir mi?
Ev işlerinde çalışma İş Kanununun 4.maddesindeki “istisnalar” arasında sayıldığı için kıdem tazminatı hakları bulunmamaktadır.

18- İşçiler işyerinden kaynaklanan bir hastalığa tutulması halinde istifa edip kıdem tazminatı alabilir mi?
İşçi ve işverenlerin haklarını koruyan İş Kanunu’na göre işin niteliğinden doğan bir sebeple işçilerin sağlığının bozulması durumunda işçi iş akdini haklı nedenlerle feshederek kıdem tazminatı alabilir.

19- İşveren işçilerin maaşını eksik ödüyorsa işçiye tazminat ödenir mi?
Evet ödenir.

20- Fazla mesai nedeniyle işten ayrılan işçiye kıdem tazminatı ödenir mi?
Evet ödenir.

Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
2018 yılında kıdem tazminatının hesaplanmasında bir değişiklik olmadı. İşçilerin kıdem tazminatına hak kazanabilmeleri için iş yerinde kesintisiz olarak en az 1 yıl çalışmaları şartı vardır. Kıdem tazminatı her bir yıl için 1 aylık brüt ücrete tekabül etmektedir. Örneğin 2018 yılında 12 aylık süreçte her ay 3 bin TL brüt ücret alıyorsanız 2018 yılı için kıdem tazminatınız 1 aylık ücret yani 3 bin TL’dir. Ancak kıdem tazminatında üst limit bulunmaktadır. 2018 yılı ilk altı ayı için tavan 5001 TL’dir. Tavanın üzerindeki ücretler tavandan hesap edilerek ödenmektedir. Bu tavan her yıl değişmektedir. Örneğin 2017 yılında tavan 4426 TL iken 2018 yılında 5001 TL’ye çıkarılmıştır.

İnternette çok fazla kıdem tazminatı hesaplama siteleri bulunmakta. Elle hesaplama yapmak yerine sitelerdeki bilgileri girerek kıdem tazminatınızı hesaplayabilirsiniz. Kıdem tazminatı hesaplanmasında en önemli kriterler tavan ücret ve yıldır. Bulunduğumuz yılı hesaba katan hesaplama araçlarını kullanarak en doğru kıdem tazminatı hesaplama işlemini yapabilirsiniz.

İşsizlik maaşı

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Aralık ayı işsizlik rakamlarını açıkladı. 2017 Aralık’ta işsizlik yüzde 10.4 oldu. Geçtiğimiz yılın 2017 Kasım ayında ise işsizlik oranı yüzde 10.3 seviyesindeydi..

İşsizlik maaşı nasıl alınır?
Bu uygulamadan faydalanmak için işten çıkartılmış olmanız gerekiyor, yani kendi isteğiniz dışında işinizi kaybetmiş olmanız örneğin; iş yerinin iflas etmesi gibi kendi isteğiniz dışında gerçekleşen olaylara bağlı olması gerekiyor. İşsizlik maaşı alma şartları arasında çalıştığınız yerden ayrılmadan önce 120 gün prim ödeyerek çalışmış olmanız da gerekiyor ve son üç yıl içerisinde en az 600 gün işsizlik sigortatı primlerinizi ödemiş olmak da gerekli oluyor. Eğer bu durumları yaşayan kişilerden biriyseniz bulunduğunuz statüye göre on aya kadar maaş alabiliyorsunuz. İşsizlik maaşı başvurusu için ise hizmet akdinizin fesh edilmesinden sonra otuz gün içerisinde İşkur’a gitmeniz gerekiyor, eğer gidemiyorsanız İşkur’un resmi web sitesi olan ‘www.iskur.gov.tr‘ ye online olarak başvurabiliyorsunuz. İşi olmayan kişiler işte bu şartları yerine getirdiği takdir de kolayca uygulamadan faydalanabiliyor.

İşsizlik maaşı ne kadar?
Edinilen bilgiye göre; işten ayrılmadan önce son 120 gün olan eksiksiz prim ödeme süresinin 30 güne, son 3 yılda 600 gün prim ödeme şartının da 100 güne çekilmesi, kendi kusuru dışında işten çıkarılma şartının kaldırılması üzerinde duruluyor. İşsizlik maaşının süresinin uzatılması ve tutarının artırılması da gündemde. Mevcut sistemde işsizlik maaşı bağlanırken son 4 aylık dönemdeki ortalama brüt kazanca bakılıyor. Kazancın yüzde 40’ı kadar maaş ödeniyor. Maaş, brüt asgari ücretin yüzde 80’ini aşamıyor.

İşsizlik maaş süresi ne kadar?
İşsizlik maaşını hizmet akdinin feshinden önceki son 3 yıl içerisindeki sigorta primi belirliyor. Prim günü arttıkça maaş süresi de artıyor. Buna göre; 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün, 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün, 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün süre ile işsizlik ödeneği veriliyor.

İşsizlik maaşı nasıl hesaplanıyor?
İşsizlik maaşı süresi gibi alınacak maaşın belirlenmesinde de sigorta primleri belirleyici oluyor. İşsizlik maaşı hesaplaması, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının yüzde kırkı olarak yapılıyor. Hesaplanan ödenek miktarı, aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde seksenini geçmiyor.

İşsizlik Maaşı başvuru : Türkiye İş Kurumu
Kıdem tazminatı hesaplama : Kıdem tazminatı hesaplama siteleri